Historia polskiej myśli gerontologicznej i Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego
Procesy starzenia i możliwość przedłużania życia wzbudzały zainteresowanie filozofów i lekarzy od zarania dziejów człowieka, jednak dopiero dynamiczne zmiany struktury ludności Europy, jakie nastąpiły w połowie XIX wieku, stały się bodźcem do podjęcia działań naukowych w tej dziedzinie. W 1903 roku dyrektor Instytutu Pasteura w Paryżu Ilia Miecznikow zaproponował nazwę „GERONTOLOGIA” dla tej dziedziny nauki, która zajmuje się szeroko pojętymi aspektami starzenia się i starości. W takim ujęciu gerontologia – od pierwszych lat istnienia tego określenia – miała charakter interdyscyplinarny, łącząc różne dziedziny nauk humanistycznych i biologicznych. Sześć lat później wiedeński lekarz Ignacy Nasher, pracujący w Nowym Yorku wprowadził nazwę „GERIATRIA” (ang. Geriatrics) organizując pierwsze na świecie Towarzystwo Geriatryczne (ang. Geriatric Society), które rozpoczęło publikowanie pierwszego specjalistycznego periodyku pod tytułem „Geriatrics”. Jednakże dopiero współczesne zmiany demograficzne jakie wystąpiły po zakończeniu drugiej wojny światowej spowodowały dynamiczny rozwój gerontologii i jej klinicznego kierunku jakim jest geriatria. W całym świecie zaczęły powstawać instytuty naukowe i czasopism naukowe zajmujące się problematyką starzenia i starości.
We wschodniej Europie procesy starzenia demograficznego społeczeństw pojawiły się później niż w krajach zachodnich, a sytuacja polityczna, społeczna i ekonomiczna wysuwały na pierwszy plan inne problemy okresu powojennego. Tak więc zainteresowanie gerontologią w Polsce rozpoczęło się ze znacznym opóźnieniem. Trzeba jednak zauważyć, że pierwsza publikacja naukowa o tematyce gerontologicznej została opublikowana już w 1946 roku: była to praca J. Mruka pt. Zmiany nadnerczy w wieku starczym” wydana w Krakowie nakładem Polskiej Akademii Umiejętności [1].
Indywidualne zainteresowania problematyką geriatryczną zaowocowały powstaniem w 1956 roku Sanatorium Geriatrycznego w Inowrocławiu z inicjatywy i pod kierownictwem dr Bogdana Snarskiego – była to pierwsza, pionierska placówka geriatryczna w Polsce. Rozwijała się ona aż do kryzysu lat 80-tych, a organizowane w Inowrocławiu sympozja naukowe pod nazwą „Dni Geriatryczne” oraz towarzyszące publikacje naukowe były pierwszymi elementami szkoleń lekarzy w dziedzinie geriatrii.
W roku 1960 Danuta Jakubowska i Wojciech Pędich zorganizowali pierwszą poradnię geriatryczną w Opolu, a badania kliniczne przeprowadzone na materiale tej przychodni zostały wyróżnione pierwszą nagrodą w konkursie naukowym Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. W roku 1961 powstały dwa pierwsze oddziały geriatryczne, ukierunkowane na opiekę kliniczną: w Łodzi oddział geriatrii w strukturze domu pomocy społecznej, kierowany przez Kingę Roszkowską-Wiśniewską, zaś w Katowicach oddział geriatryczny szpitala miejskiego, którego ordynatorem była Bogna Żakowska-Wachelko. Obydwie te placówki stały się miejscem szkoleń lekarzy o zainteresowaniach geriatrycznych, zaś obie kierujące tymi placówkami Panie stały się w następnych latach autorkami szeregu publikacji naukowych i podręczników z dziedziny geriatrii.
Ten pionierski okres znalazł ukoronowanie w powołaniu w roku 1967 Sekcji Geriatrycznej Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. Inicjatorem i pierwszym wieloletnim prezesem Sekcji Geriatrycznej PTL był dr med. Lucjan Dobrowolski, który swoją aktywnością i inicjatywami organizacyjnymi przyczynił się do utrwalenia zainteresowań geriatrią w środowisku lekarskim Począwszy od pierwszego krajowego zjazdu naukowego w roku 1971 Sekcja Geriatryczna PTL systematycznie organizuje w odstępach czteroletnich kolejne zjazdy naukowe (ostatni w roku 2003 w Gdańsku).
Jesienią 1973 roku z inicjatywy prof. Jerzego Piotrowskiego powstało Polskie Towarzystwo Gerontologiczne, jako interdyscyplinarne stowarzyszenie naukowe skupiające przedstawicieli różnych dziedzin: socjologów, demografów, psychologów i lekarzy. Pierwszy zjazd naukowy PTG odbył się w Warszawie w dniach 2-3 grudnia 1974 roku, nas którym dokonano wyboru prezesa Towarzystwa, którym został prof. Jerzy Piotrowski . I zjazd PTG miał istotną wartość naukową, przedstawiono na nim 6 referatów programowych i 43 doniesienia naukowe, a materiały zjazdu zostały opublikowane w formie książkowej [2]. Wielką zasługą Prof. Piotrowskiego dla polskiej myśli gerontologicznej było przeprowadzenie i opublikowanie pierwszych w kraju ogólnopolskich badań nad sytuacja ludzi starych w Polsce [3]. Prof. Jerzy Piotrowski sprawował funkcję prezesa PTG przez okres trzech kadencji. Nazwiska kolejnych prezesów Towarzystwa oraz okresy kadencji przedstawia tabela 1.
Kadencje Zarządu Głównego PTG i nazwiska przewodniczących
- Jerzy Piotrowski – listopad 1973 – wrzesień 1980 (3 kadencje)
- Zofia Kuratowska – wrzesień 1980 – kwiecień 1982
- Wojciech Pędich kwiecień 1982 – wrzesień 1983
- Andrzej Tymowski wrzesień 1983 – wrzesień 1989 (2 kadencje)
- Wojciech Pędich wrzesień 1989 – czerwiec 2001 (3 kadencje)
- Barbara Bień czerwiec 2001 – czerwiec 2005
- Piotr Błędowski czerwiec 2005 – grudzień 2013
- Katarzyna Wieczorowska-Tobis grudzień 2013 –
Polskie Towarzystwo Gerontologiczne skupiało pierwotnie dość nieliczne grono naukowców prowadzących badania w dziedzinie gerontologii i geriatrii. Z biegiem lat liczba członków PTG zwiększała się, osiągając liczbę ponad 320. W okresie ponad 30 lat swego istnienia Towarzystwo rozszerzało zakres oddziaływania. poprzez powoływanie kolejnych oddziałów regionalnych, których obecnie jest dziesięć (tabela 2.). Zmieniła się też formuła Towarzystwa, które skupia obecnie nie tylko pracowników naukowych, ale także osoby zajmujące się zawodowo problemami ludzi starszych lub zainteresowane szeroko rozumianymi problemami gerontologii. Polskie Towarzystwo Gerontologiczne stara się integrować to bardzo zróżnicowane środowisko, inspirować kierunki badań naukowych i sposoby rozwiązań praktycznych oraz kształtować osobiste zainteresowania członków Towarzystwa. Członkowie PTG są jednocześnie członkami International Association of Gerontology i poprzez nie mają możność nawiązywania kontaktów międzynarodowych oraz uczestniczenia w międzynarodowych kongresach gerontologicznych i grupach eksperckich.
Tabela 2. Oddziały regionalne PTG (w porządku alfabetycznym)
Sekcja rehabilitacji powołana w r. 1994 była prowadzona do 2017 r. przez mgr Hannę Jędrkiewicz, która przez kolejne lata (1994, 1995, 1996, 1997) organizowała w Ełku sympozja i kursy szkoleniowe poświęcone usprawnianiu osób starszych. Sekcja Uniwersytetów Trzeciego Wieku, kierowana była z wielkim zaangażowaniem przez prof. Halinę Szwarc, włączyła Towarzystwo w promowanie idei dokształcania permanentnego osób trzeciego wieku. Prof. Halina Szwarc zmarła w 2002 roku.
Na zlecenie Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej zespół członków PTG opracował cztery ekspertyzy dotyczące potrzeb ludzi starych, zasad organizacji opieki zdrowotnej i społecznej nad tą grupa ludności oraz uprawnień ludzi starych, jakie wynikają z międzynarodowych aktów prawnych. Towarzystwo było także wydawcą polskiej edycji książki opracowanej przez Europejskie Biuro Światowej Organizacji Zdrowia pt. „The Art. of Aging” (polski tytuł „Sztuka starzenia się” [4]).
Polskie Towarzystwo Gerontologiczne w roku 1991 rozpoczęło publikowanie materiałów naukowych we własnym periodyku. Początkowo było to pismo wewnętrzne Towarzystwa, wydawane pod roboczym tytułem „Zeszyty problemowe P.T.G.” (9 zeszytów wydanych w latach 1991 – 1994), następnie kwartalnik „Gerontologia Polska” wydawany początkowo własnym sumptem (lata 1995 – 1997), a później – pod tym samym tytułem lecz w innej formie graficznej Jako kwartalnik. Redaktorem naczelnym „Gerontologii Polskiej” przez wiele lat był prof. dr hab. med. Józef Kocemba, następnie prof. dr hab. med. Tomasz Grodzick, a obecnie funkcję tę pełni prof. dr hab. med. Kornelia Kędziora-kornatowska. Czasopismo stwarza możliwości publikowania prac naukowych z dziedziny geriatrii i gerontologii nie tylko przez członków Towarzystwa, ale także przez innych autorów uprawiających te dziedziny nauki, jest też formą podyplomowego kształcenia z zakresu geriatrii i gerontologii społecznej.
Formą szczególnego uznania za zasługi dla Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego było przyznawanie tytułu Honorowego Członka PTG. Ten wyróżniający tytuł w roku 2001 jako pierwsi otrzymali: prof. dr hab. med. Halina Szwarc, dr n.med. Bogna Żakowska-Wachelko, dr n. hum. Józef Marczak i prof. dr hab. med. Wojciech Pędich.
Pełna lista członków honorowych.
W trzydziestolecie działalności PTG, z inicjatywy Towarzystwa, zostały przeprowadzone obszerne badania ogólnopolskie, dotyczące aktualnej sytuacji ludzi starych w Polsce, nawiązujące do pionierskich badań Jerzego Piotrowskiego. Wyniki zostały opracowane i wydane pod redakcją Brunona Synaka w monografii pt. „Polska starość” [5], dając możliwość porównania sytuacji ludzi starych w Polsce przed 35 laty z sytuacją obecną. w 2006 roku wydany został pierwszy podręcznik akademicki z zakresu gerontologii społecznej [6].
Zwiększanie się liczby i odsetka ludzi starszych w polskim społeczeństwie oraz nowe zadania wynikające z reform systemów opieki zdrowotnej i socjalnej wskazują na rosnące znaczenie problematyki gerontologicznej. Czynnikiem warunkującym dalszy rozwój Towarzystwa jest zainteresowanie ludzi młodych problemami gerontologii, a także ich czynny udział w działalności Towarzystwa. Zapraszamy młodych Kolegów, reprezentujących różne zawody, do członkostwa w Polskim Towarzystwie Gerontologicznym i do korzystania z różnorodnych form naukowej i kształceniowej aktywności, oferowanych przez Polskie Towarzystwo Gerontologiczne i jego kwartalnik „Gerontologię Polską”.
Cytowane piśmiennictwo:
- Mruk J.: Zmiany nadnerczy w wieku starczym. (1946), PAU, Kraków.
- Piotrowski J. (red): Starzenie się i starość w badaniach gerontologicznych w Polsce. (1975), PTG, Warszawa, s.1-363.
- Piotrowski J. (red): Miejsce człowieka starego w rodzinie i społeczeństwie. (1973), PWN, Warszawa, s.1-438.
- Sztuka starzenia się. (1993), Biuro Europejskie WHO, wyd. polskie PTG, s.1-83.
- Synak B. (red): Polska starość. (2002), wyd. Uniw. Gdański, s.1-346.
- Szatur-Jaworska B., Błędowski P., Dzięgielewska M.: Podstawy gerontologii społecznej, ASPRA, Warszawa 2006, s. 1-322.
